Het mediterraan dieet komt steeds vaker in het nieuws met onderzoeksresultaten die onderbouwen dat het de kans op een langer en gezonder leven verhoogt. Maar het is niet altijd even duidelijk voor iedereen wat het dieet inhoudt en welke voordelen het heeft. Daarom hebben wij de gezondheidsvoordelen en de ingrediënten van een mediterraan dieet voor u op een rij gezet.
Gezondheidsvoordelen van een Mediterraan Dieet
Er is redelijk veel wetenschappelijk onderzoek naar het effect van een mediterraan dieet op verschillende aandoeningen en verouderingsprocessen. In deze paragraaf zetten wij de gezondheidsvoordelen op een rij.
Verouderingsprocessen
Onderzoek University College London
Een belangrijk onderzoek naar het effect op verouderingsprocessen is een meta-analyse van 4 studies onder 6000 ouderen (60-82 jaar). Hieruit blijkt dat mensen met een voedingsinname, die lijkt op het mediterrane dieet, minder kans op fragiliteit hebben. De onderzochte groep had 56 procent minder kans op fragiliteit vergeleken met de voedingsinname van een groep die minder lijkt op het mediterrane dieet.
Onder fragiliteit verstaat men in dit onderzoek de toestand van grotere kwetsbaarheid als gevolg van leeftijdsgebonden accumulatie van tekorten en lage fysiologische reserves in meerdere systemen. Hierbij kunt u denken aan zaken die geassocieerd zijn met een slechtere kwaliteit van leven tijdens het ouder worden. Zoals vallen, fracturen, ziekenhuisopnames, plaatsing in verpleegtehuizen, handicap, dementie, en voortijdige sterfte.
Onderzoek Universiteit van Göteborg
Daarnaast is er ook volgens Zweedse wetenschappers 20% meer kans op een langer en gezonder leven wanneer u het mediterrane dieet volgt. Dit zijn resultaten uit een onderzoek van de Universiteit van Göteborg. Waarin zij maar liefst data over een periode van 40 jaar analyseerde. In deze periode zijn meer dan duizend patiënten onderzocht, het grootste deel was 70 jaar of ouder.
Onderzoeker Gianluca Tognon maakt de 20% tastbaar door te stellen: “Dat betekent in de praktijk dat oudere mensen die een mediterraan dieet volgen gemiddeld twee tot drie jaar langer leven dan mensen die dat niet doen.”
Specifiek kwam naar voren dat volkoren granen, voedingsmiddelen die rijk zijn aan meervoudig onverzadigde vetzuren en een beperkte hoeveelheid alcohol, een langere levensduur bij ouderen voorspellen.
Op verschillende congressen nemen wetenschappers dit bewijs onder de loep. Ook hier wordt bevestiging gevonden van de positieve relatie tussen het mediterrane dieet en de gezondheid van ouderen. De wetenschappers bekijken ook hoe het mediterrane dieet aangepast kan worden naar een gelijkend dieet voor noordelijke landen.
Specifieke Aandoeningen
De bovenstaande onderzoeken waren gericht op ouderen maar niet specifiek gericht op een aandoening. Naar de onderstaande aandoeningen is specifiek onderzoek gedaan en per aandoening staan de gezondheidsvoordelen vermeld.
Cholesterol
Een gunstig effect van het mediterraan dieet op HDL-cholesterol is gevonden in de Spaanse PREDIMED-studie (PREvención con DIeta MEDiterránea). HDL-Cholesterol is het ‘Goede’ Cholesterol. Niet alleen de hoeveelheid maar ook het functioneren van HDL-cholesterol is belangrijk. HDL-cholesterol zorgt voor de afbraak van overtollig cholesterol door het weer terug te brengen naar de lever.
Het onderzoek volgde 7447 deelnemers met een hoog cardiovasculair risico. De deelnemers volgende 1 van de volgende diëten:
- Een traditioneel mediterraan dieet, aangevuld met extra vierge olijfolie.
- Een traditioneel mediterraan dieet, aangevuld met een noten mix.
- Een gezond controledieet met weinig voedingsvetten.
Wanneer er bij een deelnemer een groot cardiovasculair voorval (hartinfarct, beroerte of overlijden door cardiovasculaire oorzaken) plaats vond werd dit geregistreerd. Na 4.8 jaar stopte het onderzoek en hadden 288 deelnemers een groot cardiovasculair voorval gehad.
Groepen 1 en 2 hadden in deze periode een lager risico op ernstige cardiovasculaire gebeurtenissen dan groep 3 (vetarm) dieet.
Het HDL-cholesterolgehalte werd door geen van de 3 diëten significant verhoogd. Maar dieet 1 en 2 verbeterden wel de functie van HDL. Vooral het dieet met extra olijfolie.
Obesitas
Het mediterraan dieet is géén vetarm dieet maar toch draagt het bij aan de voorkoming van obesitas. Natuurlijk wel met een calorie-inname die binnen de perken blijft.
Onderzoek toont aan dat kinderen die een mediterraan dieet volgen 15% minder kans op overgewicht hebben. Ook is er onderzoek dat concludeert dat het eten van vis en plantaardige eiwitten voor minder ontstekingen bij obesitaspatiënten zorgt. Om pijn te voorkomen of te verlichten kunnen mensen met obesitas dus ook baat hebben bij het mediterrane dieet.
Diabetes
Om het glucosegehalte in het bloed op een gezond niveau te krijgen en te houden, is in het algemeen een koolhydraatrijk dieet in combinatie met enkelvoudig onverzadigde plantaardige vetzuren geschikt. Het Mediterraan dieet voldoet aan al deze voorwaarden. Onderzoeken uit Diabetes Spectrum en BMJ laten dit ook zien.
Kanker
Borstkanker
Het risico op borstkanker kan beduidend lager worden bij een goede naleving van het mediterrane dieet.
Darmkanker
Darmkanker is de derde meest voorkomende diagnose van kanker. Het wordt in de medische wereld ‘colorectale kanker‘ genoemd. Resultaten van deze meta-analyse ondersteunen de toepassing van een mediterraan dieet om het risico op darmkanker te verminderen, ongeacht de tumorplaats. Enkele specifieke voedingsmiddelen die vaak terugkomen om het risico van darmkanker te verminderen zijn: olijfolie, visolie, antioxidanten en fytosterolen.
Hart en vaatziekten
Deze analyse uit 2019 is gericht op het kritisch beoordelen van de rol van het mediterraan dieet in de cardiovasculaire gezondheid. In totaal werden 45 onderzoeken geanalyseerd. De uitkomst is dat het beschikbare bewijs groot, sterk en consistent is. Trouw zijn aan het traditionele mediterraan dieet wordt geassocieerd met betere cardiovasculaire gezondheidsuitkomsten. Waaronder klinisch betekenisvolle verlaging van coronaire hartziekten, ischemische beroerte en totale cardiovasculaire aandoeningen.
Een goed brein door goed eten
Het mediterrane dieet heeft ook een positief effect op de veroudering van het brein. In het wetenschappelijk tijdschrift Neurology verscheen een studie van de neuropsychologe Dr. Yian Gu.
Men heeft bij 674 ouderen (gemiddelde leeftijd 80.1 jaar) het totale hersenvolume en de dikte van de hersenschors bestudeerd. De metingen zijn verricht met behulp van MRI scans. Een afname van beide variabelen wordt vaak gezien bij dementie.
Bij ouderen die trouw een mediterraan dieet volgden stelde men minder hersenatrofie vast. Het totale hersenvolume en de dikte van de hersenschors was groter bij mensen die dit dieet volgenden. De veroudering van het brein kan wel met 5 jaar uitgesteld worden. Meer vis en minder vlees inname kunnen de 2 belangrijkste voedselelementen zijn die bijdragen aan de voordelen.
Aanvullend onderzoek
In 2017 is er een vergelijkbare studie uitgevoerd en gepubliceerd in het vakblad Alzheimer’s and Dementia. Ook hier ging men opzoek naar de effecten van het mediterrane dieet op de eerste tekenen die gelinkt zijn aan hersenziekten.
Er zijn 672 deelnemers geanalyseerd van gemiddeld 79.8 jaar. De eetgewoonten werden vastgelegd. Ook legde men tests af om het geheugen en de taalvaardigheid te peilen. Daarnaast namen de onderzoekers MRI-scans om de dikte van het hersenschors te meten.
Ouderen die een mediterraan dieet volgenden, bleken in alle hersenkwabben een dikkere hersenschors te hebben. Daardoor lopen zij mogelijk een lager risico op hersenziekten en cognitieve achteruitgang. Specifiek de consumptie van peulvruchten en vis linkt men aan dikker hersenschors.
Verminderen Chronische Ontsteking
Er is steeds meer bewijs dat chronische beschavingsziekten (o.a. obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten, dementie), samenhangen met een chronische ontsteking in het lichaam. In deze studie is bijvoorbeeld naar de relatie gezocht tussen ontstekingsfactoren in het bloed, het optreden van dementie en hoe een dieet hier invloed op heeft. Voornamelijk de volgende componenten uit een mediterraan dieet kunnen ontstekingsremmend werken bij een neuro-ontsteking:
- Omega-3-vetzuren
- Antioxidanten
- Polyfenolen
Men concludeerde dat een dieet cognitieve veroudering kan beïnvloeden via verschillende ontstekingsroutes. Maar de gegevens uit menselijke studies ontbreken echter. Daarnaast blijven de exacte mechanismen die voeding en cognitieve functies koppelen, ongrijpbaar.
Parkinson
Er is redelijk veel onderzoek gedaan naar de invloed van diëten en eetgedrag op het ontwikkelen van Parkinson. Recent is er ook een studie uitgevoerd specifiek gericht op de invloed van het mediterraan dieet op de prodromale fase van parkinson. In de prodormale fase treden verschijnselen (voortekenen) op voordat de kenmerkende ziektespecifieke symptomen optreden.
De conclusie van deze studie is dat de naleving van het mediterrane dieet wordt geassocieerd met een lagere kans op Prodromale Parkinson bij ouderen.
Alzheimer
Een dieet in westerse stijl veroorzaakt veranderingen in de hersenen die patiënten tientallen jaren vatbaar kunnen maken voor de ziekte van Alzheimer voordat ze enig teken van cognitieve achteruitgang vertonen. Dit concluderen onderzoekers van Weill Cornell Medicine op basis van twee onderzoeken.
“Er is consensus in de wetenschap dat we misschien minstens één op de drie gevallen van Alzheimer kunnen voorkomen door levensstijlfactoren aan te pakken.” zei hoofdauteur van de studies Lisa Mosconi (universitair hoofddocent neurowetenschappen bij Weill Cornell Medicine). “Onze resultaten wijzen sterk in de richting dat voeding een van die factoren zou moeten zijn.”
In 1 studie ontdekt zij dat patiënten die een westers dieet aten een daling van het hersenmetabolisme vertoonden met ongeveer 3 procent per jaar. Terwijl het hersenmetabolisme stabiel bleef in in de groep die trouw waren aan het mediterrane dieet.
De ander studie concludeerde dat de naleving van een mediterraan dieet en insulinegevoeligheid beide positief geassocieerd kunnen worden met een op MRI gebaseerde hersenschors dikte.
Opmerking
De bovenstaande studies maken gebruik van tijdelijke observaties en variabelen die hersenziekte kunnen beïnvloeden. Er kan dus nog niet met zekerheid een causale relatie tussen dieet en hersenziekten worden vastgesteld. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat veranderingen in de hersenen leiden tot slechtere eetgewoonten.
Hoewel een mediterraan dieet dus veel ingrediënten bevat die ouderen tegen hersenziekte lijken te beschermen, is er geen garantie. Maar door de gezonde ingrediënten kan het zeker geen kwaad om het te volgen, zeggen de onderzoekers.
Osteoporose
Een dieet rijk aan fruit, groenten, ongeraffineerde granen, olijfolie en vis, zou het botverlies bij osteoporose binnen 12 maanden kunnen verminderen. Dit volgt uit onderzoek van de Universiteit van East Anglia.
Meer dan 1000 deelnemers 65 en 79 jaar deden meer aan het het onderzoek. Zij werden opgedeeld in twee groepen. Eén die een mediterraan dieet volgde en een controlegroep die dat niet deed. De botdichtheid werd gemeten aan het begin en na 12 maanden. Op twee plaatsen vond de meting plaats: de lumbale wervelkolom en de femurhals. Ook werd bij aanvang het percentage deelnemers met osteoporose bepaald. Dat bleek iets minder dan 10% te zijn.
Het dieet had geen waarneembaar effect op deelnemers met een normale botdichtheid. De leeftijdsgebonden afname in botdichtheid bleef hierbij zichtbaar. Maar het had wel effect op mensen met osteoporose. De verandering in de dijbeenhals-botdichtheid tussen de twee groepen was significant. Omdat botverlies in de dijbeenhals vaak de oorzaak is van een heupfractuur, kan dit dus een belangrijk preventief hulpmiddel zijn.
Indien osteoporose door een dieet kan worden beperkt, is dit een goede aanvulling op de huidige behandelingen. Deze is nu vaak op medicatie gericht die eventuele bijwerkingen kunnen hebben.
Aanvullend onderzoek
De onderzoekers zouden graag een aanvullend vergelijkbaar onderzoek willen uitvoeren. Dit onderzoek zou dan over een langere periode moeten lopen en ook de bevindingen op andere delen van het lichaam omvatten.
Impotentie
Ook op het gebied van impotentie beginnen verschillende onderzoeken op de positieve effecten van een mediterraan dieet te wijzen. Wij zetten drie recente onderzoeken op een rij:
1
Het eerste onderzoek richt zich op het verbeteren van de erectie bij mensen met Metaboolsyndroom. Volgens de verkregen resultaten kan een mediterraan dieet effectief zijn bij het verminderen van erectiestoornissen bij mannen met de metabool syndroom. Het dieet dat zij hebben onderzocht is rijk aan volkoren, fruit, groenten, peulvruchten, walnoot en olijfolie.
2
Het tweede onderzoek heeft de de rol van het mediterraan dieet in seksuele functie en met name bij erectiestoornissen geanalyseerd. Zij hebben hiervoor de meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoeken geraadpleegd. De onderzoeken zijn gepubliceerd in de periode van 1 januari 2010 tot heden.
Gepubliceerde studies hebben aangetoond dat de naleving van een mediterraan dieet bijdraagt aan het voorkomen van erectiestoornissen. Door een verbeterd vet- en glucosemetabolisme, verhoogde antioxidant afweer en verhoogde argininewaarden die stikstofoxide-activiteit zou kunnen verhogen.
3
Het derde onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit van Athene. De onderzoekers ondervroegen 660 mannen woonachtig op het Griekse eiland Ikaria. De mannen hadden een gemiddelde leeftijd van 67 jaar. Van deze groep kampte slechts twintig procent met erectiestoornissen. Terwijl in de onderzochte leeftijdsgroep 52 procent impotentie normaal is.
Langdurige naleving van het mediterraan dieet en olijvenconsumptie lijkt het testosteronniveau te verhogen en de elastische aorta-eigenschappen te verbeteren. Dit heeft een effect op de seksuele capaciteit van oudere inwoners van Ikaria. Ongeacht het bestaan van hart- en vaatziekten en risicofactoren. Het mediterraan dieet vertoont vasculaire beschermende effecten die de levenskwaliteit gedurende alle levensfasen bevorderen.
Een mediterraan dieet kan dus zorgen voor goede, gezonde bloedvaten en daardoor voor potentie. Maar veel onderzoeken plaatsen vaak wel een voetnoot, dat de manier waaróp het mediterrane dieet wordt genuttigd wel van belang is. Onbeperkt noten en olijfolie nuttigen kan bijvoorbeeld ook voor te veel calorieën zorgen. Een gezonde leefstijl omvat meer dan alleen een dieet. Ook zal het aanpassen een levensstijl of dieet niet direct voor resultaten zorgen. Dit zijn maatregelen voor een langere termijn.
Waaruit bestaat een mediterraan dieet?
De oorsprong van de gebruikte voedingsmiddelen ligt logischerwijs in het Middellandse Zee gebied. Maar de keuken in dit grote gebied varieert enorm. Iedere streek heeft haar eigen specifieke gerechten en ingrediënten.
De bovenstaande onderzoeken laten vaak al specifieke voedingsmiddelen zien waaruit een mediterraan dieet bestaat. Daarnaast is versheid en kwaliteit een vast gegeven voor het voedsel. Onderstaand vindt u overzicht van voedingsmiddelen en voedingsbestanddelen welke onderdeel kunnen zijn van een mediterraan dieet.
Antioxidanten
Antioxidanten zijn voedingsstoffen die ons beschermen tegen de vrije radicalen. Er is een grote variëteit aan antioxidanten die voorkom in een mediterraan dieet. Antioxidanten komen uit de groente, fruit, olijfolie, peulvruchten en volkorenproducten. Denk hierbij aan vitamine E & C, bètacaroteen en andere carotenoïden en polyfenolen. Deze stoffen beschermen ons en helpen cellen om energie aan te maken. Hierdoor spelen ze ook een rol in de strijd tegen verouderingsprocessen, hart- en vaatziekten, en kanker.
Vlees
Gebruik voornamelijk magere vleessoorten zoals kipfilet of varkenshaas. Beperk het gebruik van rood vlees en bewerkt vlees.
Vis & Zeevruchten
Vis is een heel belangrijk onderdeel van het mediterraan dieet. Vanwege het hoogwaardige eiwitgehalte, het lage vetgehalte en omdat het een goede bron van vitamines en mineralen is. Maar ook omdat het grote hoeveelheden omega-3 (meervoudig onverzadigde) vetzuren bevat. U kunt bijvoorbeeld denken aan makreel, haring, sardientjes, witte tonijn, zalm, forel, kabeljauw, garnalen en schelp- en schaaldieren.
Noten & Zaden
Noten, met name amandelen, hazelnoten, pijnboompitten, pistachenoten en walnoten, zijn belangrijke voedingsmiddelen in het mediterraan dieet. Ze zijn voedzaam en rijk aan onverzadigde vetzuren, eiwitten, vezels, mineralen, antioxidanten en andere nuttige bioactieve stoffen. Hierdoor zijn noten ook een handig en goed tussendoortje.
Daarnaast worden er ook zaden gebruikt zoals: pompoenpitten, sesamzaden, zonnebloemzaden.
Groenten
Verse groenten en in veel gevallen ook rauw zie je veel voorkomen in het mediterraan dieet. Waarom rauw? Het bevat de hoogste waarde aan voedingsstoffen. Bij het koken gaan deze voor een deel verloren. Stomen is dan een beter alternatief. Maar rauw blijft het beste. Veel gebruikte groenten zijn: artisjokken, rucola, komkommer, selderij, uien, tomaten, knoflook, artisjok, courgettes, aubergines en kool.
Peulvruchten
Peulvruchten voegen textuur toe aan mediterrane gerechten. Denk hierbij aan: cannellinibonen, linzen, kikkererwten, tuinbonen, snijbonen, groene bonen, bruine bonen en doperwten.
Fruit
Fruit dat veel voorkomt in het mediterrane dieet zijn: appels, bananen, abrikozen, avocado’s, kersen, mandarijnen, dadels, vijgen, grapefruits, druiven, meloenen, nectarines, olijven, sinaasappels, perziken, peren, granaatappels en aardbeien.
Kruiden & Specerijen
Heerlijke kruiden en specerijen zijn onmisbaar in de mediterrane keuken. Kruiden: laurier, tijm, venkel, komijn, lavendel, saffraan, basilicum, munt, oregano, rozemarijn, salie, anijs, marjolein en peterselie.
Specerijen: chili, kruidnagel, peper, sumak en dragon.
Volle Granen
Deegwaren zijn voor veel gerechten de basis in de mediterrane keuken. Hiervan wordt dan voornamelijk brood en pasta van gemaakt. Zorg ervoor dat u gebruikt maakt van volle granen. Deze ongeraffineerde granen zijn gezonder dan geraffineerde granen.
Volle granen zijn: gerst, rogge, gierst, couscous, volle haver, bruine rijst, maïs en boekweit.
Olijfolie
Olijven zijn in de meeste landen rondom de Middellandse een lokaal product. Olijfolie is daarom ook een vaste waarde in de mediterrane keuken. Let op dat u virgen extra olijfolie gebruikt, dit is de beste kwaliteit. Het wordt dagelijks gebruikt in verschillende recepten. Zoals stoofschotels, gefrituurd voedsel, salades en zelfs desserts. Enkele voordelen van olijfolie zijn dat u voedsel op een hogere temperatuur kunt bereiden, en het geeft smaak en textuur aan uw voedsel. Boter of andere vetten komt u dus niet tegen. Er zijn nog wel andere oliën die sporadisch worden gebruikt zoals avocado-olie en zonnebloemolie.
De PREDIMED-studie, die wij ook bovenstaande hebben behandeld, zag bij de groep die extra olijfolie in nam de beste resultaten. Zij gaven deze mensen de aanbeveling om minimaal 4 eetlepels extra vierge olijfolie per persoon per dag te consumeren.
Zuivel
In kleine tot matige hoeveelheden maken zuivelproducten deel uit van het mediterrane dieet. Voornamelijk calcium is hierin belangrijk voor de gezondheid van botten en het hart. Vetarme en vetvrije zuivelproducten kunnen nadelige gevolgen van een hogere consumptie van zuivelproducten verminderen. Veel gebruikte zuivelproducten zijn: kaas, yoghurt, griekse yoghurt.
Drinken
Wijn op tafel is een beeld dat veel mensen hebben bij een mediterraanse maaltijd. Onderzoek naar wijn is niet consistent. Maar een gematigde hoeveelheid rode wijn – ongeveer 1 glas per dag – wordt als acceptabel gezien en kan een positief effect hebben op de gezondheid. Met name in de strijd tegen hart- en vaatziekten. Wat wordt er dan wel gedronken? Water. Dit is het meest gebruikte drankje bij een mediterraan dieet. Het dient om de mond te spoelen, het vocht-afdrijvende effect van de wijn op te heffen en de vochtbalans op peil te houden.
Koffie en thee zijn ook acceptabel. Maar maak deze niet zoeter met suiker en vermijdt met suiker gezoete dranken en vruchtensappen.
Welke hoeveelheden?
De volgende vraag is hoeveel van de bovenstaande voedingsmiddelen en voedingstoffen moet ik eten? Teveel van het goede kan ook slecht zijn. De onderstaande opsomming biedt een richtlijn:
- Groenten: drie porties per dag. 1 portie = 1/2 gekookte of 1 kop rauwe groenten.
- Fruit: drie porties per dag. Een portie is gelijk aan 1/2 tot 1 kop.
- Olijfolie: één tot vier eetlepels per dag. Dit omvat ook uw bakolie.
- Peulvruchten: drie porties bonen per week.
- Vis: drie porties per week. Minimaal 150 gram/week.
- Noten & Zaden: drie porties per week. 1 portie = 1/4 kop en staat gelijk aan +/- 30 gram.
- Volle Granen: drie tot zes porties per dag. 1 portie = 1/2 kop gekookte granen, een sneetje brood of 30 gram droge ontbijtgranen.
- Vlees: drie porties wit vlees. 1 portie = +/- 90 gram. Niet meer dan één portie rood mager vlees per week.
- Zuivel / eieren: drie porties per week.
- Drinken: 1,5 tot 2 liter water per dag. Dit kan ook gecombineerd worden met koffie, thee en melk. Optioneel 1 glas wijn per dag. Geen bier of sterke drank. Begin niet met het drinken van alcohol als u nog nooit eerder hebt gedronken.
Dieet en/of levensstijl?
Zoals wij bovenstaand hebben aangetoond kan het dieet goed voor u zijn. Maar enkele onderzoeken geven ook aan dat de gezondheid van de onderzochte personen niet alleen door het eten hoeft te komen.
Het kan ook liggen aan een bepaalde levensstijl. De levensstijl in de mediterraanse landen is anders dan in Nederland. Het is voornamelijk minder gestrest en hectisch, doordat het tempo van leven lager ligt.
Ook is er nog tijd voor een siësta om gedurende dag tot rust te komen en de batterij op te laden. En voor het eten trekt men veel tijd uit, zodat het lichaam dit rustig en goed kan verwerken.
Een levensstijl aanpassen is vaak ingrijpender dan alleen de eetgewoonten. Maar de combinatie van het mediterraans dieet, rustig eten, voldoende rust, en minder stress kan wel extra gezondheidsvoordelen opleveren.
Conclusies
Ik moet dus naar Spanje verhuizen? Voor het weer en de levensstijl is dat zeker mogelijk. Maar het mediterrane dieet is goed in Nederland te volgen. De bovenstaande basisprincipes zijn met de in Nederland verkrijgbare voedingsmiddelen prima toe te passen. Waarmee u natuurlijk nog naar eigen smaak kunt variëren.
Er is veel wetenschappelijke onderbouwing over de gezondheidsvoordelen van een mediterraan dieet. Daarbij moet wel gezegd worden dat ook een mediterraanse levensstijl, van minder stress en een versnelling lager leven, een belangrijk positief effect aan de gezondheid kan geven. Een dieet geeft ook vaak op de lange termijn pas voordelen. Hoe jonger u hiermee begint, hoe meer winst in gezondheid u eventueel kunt verwachten.